گزارش وضعیت بخش کشاورزی در سال زراعی 1400 -1399 گویای عجایبی از جمله بیشترین تولید محصولات آب بر در استان های گرم و خشک است ، عجایب دیگر این گزارش چیست؟
رعیت نواز- بررسی اسناد و آمارهای وزارت جهاد کشاورزی درخصوص تولید محصولات کشاورزی، نشان می‌دهد به موازات شدت یافتن خشکسالی در دو دهه اخیر در کشور، تولید محصولات آب‌بر هم رشد داشته و این افزایش بیشتر در استان‌هایی صورت گرفته که اکنون درگیر فرونشست و بحران آب هستند. به اعتقاد کارشناسان، نداشتن آمایش سرزمینی در حوزه کشاورزی و نقشه راه سبب شده تا نتوان برنامه‌ریزی های اصولی و پایداری برای حفظ ذخایر و ثروت موجود کشور انجام داد. این در حالی است که 13 سال از تصویب لایحه الگوی کشت می گذرد اما به رغم شعارهای متعدد، تاکنون توجهی به این موضوع نشده است. هرچند به تازگی وزارت جهاد کشاورزی گزارشی از وضعیت بخش کشاورزی در سال زراعی 1399-1400منتشر کرده اما بررسی این گزارش نکات عجیبی دارد که مشخص است الگوی کشت درستی وجود ندارد تا در کنار کنترل قیمت محصولات بتوان مصرف آب در کشور را هم مدیریت کرد چون حدود 90 درصد آب شیرین در کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود. به هر حال در ادامه به بررسی گزارش وزارت جهاد کشاورزی در سال زراعی 1399-1400پرداخته ایم که نشان
می دهد تولید محصولات آب بر بیشتر در استان های خشک اتفاق افتاده است. عجایب دیگر این گزارش را با هم مرور می کنیم.
سهم پایین تولید زمین‌های دیم
در سال زراعی 1399-1400سطح زیر کشت محصولات حدود ۱۱میلیون هکتار بوده که از این مقدار50.45 درصد متعلق به زمین‌های دیم و 49.55 درصد مربوط به زمین آبی بوده است. با این حال سهم تولید زمین‌های زیر کشت دیم به شدت پایین بوده و به طور کلی تنها 7.63 درصد از محصولات از این زمین‌ها برداشت شده و بیش از ۹۲درصد از تولیدات زراعی کشور در زمین‌های آبی بوده و بیشترین تولید با کشت آبی را هم استانهای فارس، اصفهان و خراسان رضوی داشته اند؛ یعنی تمرکز تولید زراعی آبی در استان‌هایی است که آب و هوای خشک دارند و بالا بودن سهم تولیدات کشاورزی در این استان‌ها تنها به دلیل دارا بودن زمین‌های زراعی آبی است.
در زمین های کشاورزی چه می کارند؟
از 11 میلیون هکتار زمین زیرکشت، 80.18 درصد به کشت غلات، 3.79 درصد به کشت حبوبات، 4.86 درصد به کشت محصولات صنعتی، 2.96 درصد به کشت سبزیجات، 1.3 درصد به کشت نباتات علوفه ای و 0.49 درصد به سایر موارد اختصاص داشته است.
در جدول پیوست سهم هرکدام از بخش های بالا از تناژ محصول نهایی کشور قابل مشاهده است.
بیشترین تولید محصولات زراعی در استانهای خشک
تمرکز تولید محصولات زراعی در استان‌هایی است که آب و هوای خشک دارند و استانهای خوزستان، فارس، اصفهان، خراسان رضوی، آذربایجان غربی و تهران بیشترین سهم را در وزن محصولات نهایی کشاورزی به خود اختصاص داده‌اند و در مقابل استان کهگیلویه و بویراحمد با دارا بودن آب و هوای کوهستانی و منابع آبی فراوان در رتبه آخر میزان وزنی تولید محصولات کشاورزی قرار گرفته است.
کاشت محصول آب بر در استان های خشک
بیشترین میزان تولید «آبی» در سال زراعی گذشته، مربوط به «ذرت علوفه ای» بوده است. ذرت علوفه ای، سومین محصول زراعی دنیا ازنظر سطح زیر کشت و دومین محصول بعد از گندم از نظر میزان تولید است که علاوه بر تامین دانه و علوفه مورد نیاز مرغداری ها و دامداری ها درصنعت غذایی، شیمیایی و دارویی نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به نظر می رسد که اقلیم گرم و خشک ایران کشاورزان را به سمت تولید این محصول کشانده است چرا که این گیاه نیاز به درجه حرارت بالای 20 درجه سانتی گراد دارد اما همزمان ذرت، گیاهی است که برای رشد به شدت نیاز به آب هم پیدا می کند، براساس گزارش ها تولید هر کیلو ذرت بین 750 تا 1500 لیتر آب مصرف می کند. طبق گزارش وزارت جهاد کشاورزی در سال زراعی گذشته، 10.8 میلیون تن از این محصول تولید شده که متاسفانه بیشتر در استان هایی با اقلیم گرم و خشک کاشته شده است. فارس 22.2 درصد، تهران 14 درصد، خوزستان 12.1 درصد، اصفهان 10.1 درصد و خراسان رضوی 7.1 درصد از سهم تولید این گیاه را در دست داشته اند.
تولید حدود 50 درصد گندم کشور در 5 استان
رتبه دوم میزان تولید، مربوط به گندم آبی با تولید حدود8.18 میلیون تن است که استانهای خوزستان با سهم16.83 درصدی، فارس با سهم11.34 درصدی، کرمانشاه با سهم7.12 درصدی، خراسان رضوی با سهم 6.4 درصدی و گلستان بـا سهم5.35 درصدی در رتبه‌های اول تا پنجم تولید کنندگان گندم آبی کشور قرار داشته‌اند. این پنج استان در مجموع حدود47.03 درصد از کل تولید گندم آبی کشور را تأمین کردند.
جایگاه چغندرقند، نیشکر و یونجه
بعد از ذرت علوفه ای و گندم، رتبه سوم میزان تولید، مربوط به چغندرقند با تولید حدود 6.26میلیون تن است. نیشکر هم با تولید حدود5.32 میلیون تن در رتبه چهارم قرار دارد که99.97 درصد آن در استان خوزستان کشت می شود. رتبه پنجم میزان تولید هم مربوط به یونجه آبی با تولید حدود3.51 میلیون تن است.
خوزستان رتبه اول تولید محصولات زراعی، استان های خشک در رتبه های بعدی!
خوزستان با آب‌وهوایی گرم و شرجی رتبه اول تولید محصولات در سال زراعی 1399-1400 را به خود اختصاص داده است؛ به طور میانگین17.4 درصد از کل تولیدات زراعی کشور در خوزستان است. بعد از آن فارس با سهم5.9 درصد و بعد هم اصفهان با سهم5.3 درصد. استان های خراسان رضوی، آذربایجان غربی و تهران هم در رده های بعدی قرار دارند. حضور استان های فارس، اصفهان و خراسان رضوی در رتبه های بالای تولید محصولات کشاورزی در حالی است که این سه استان به ترتیب رتبه های 3، 16 و 11 را در بین سطح زیرکشت استانی به خود اختصاص داده اند. یعنی تمرکز تولید در استان هایی است که هم آب و هوای خشک دارند و هم سطح زیر کشت کمتری را به خود اختصاص داده اند. بالا بودن سهم تولیدات کشاورزی در این استان ها آن هم با دارا بودن زمین های زراعی آبی را می توان جزو «عجایب کشاورزی در ایران» نامید. به طور مثال در حالی که این استان های خشک و کم آب در رده های بالای تولید محصولات کشاورزی هستند و منابع آبی را می بلعند؛ استان کهگیلویه و بویراحمد با دارا بودن آب و هوای کوهستانی و منابع آبی فراوان در رتبه آخر میزان وزنی (0.4درصد) تولید محصولات کشاورزی قرار گرفته است! استان هایی نظیر اردبیل، کردستان، چهارمحال و بختیاری و گیلان نیز به رغم دارا بودن مزایای کشاورزی، در نیمه دوم این جدول حضوردارند.